Θα µπορούσε να είναι, πράγµατι, το θέµα µιας συγκινητικής κινηµατογραφικής ιστορίας. Ο Εντέµ Πασάς, ο Ελληνας! Ενα µικρό Ελληνόπουλο που πιάστηκε αιχµάλωτο, πουλήθηκε σκλάβος και έφτασε να γίνει Μεγάλος Βεζίρης στην Οθωµανική Αυτοκρατορία. Βέβαια, εκεί που τα γεγονότα χάνονται στην αχλύ του µύθου, εκεί επεµβαίνει η φαντασία και επιλαµβάνεται των λεπτοµερειών. Εξ ου και άλλο Ιστορία, άλλος ιστορίες που µεταδίδονται από γενιά σε γενιά,όπως λέει ο τούρκοςιστορικός Εντέµ Ελντέµ, που έρχεται στην Αθήνα, προσκεκληµένος του συνεδρίου «Αθηνών ∆ιάλογοι», στη Στέγη Γραµµάτων και Τεχνών του Ωνασείου, προκειµένου να αναπτύξει το θέµα «Εντέµ Πασάς». Τυχαίο; Μάλλον η γνωστή διαφήµιση έχει δίκιο. Αν τουλάχιστον πιστέψουµε και µια γνωστή ιστοσελίδα, ο πολύγνωστός ιστορικός στην Τουρκία Εντέµ Ελντέµ δεν επέλεξε καθόλου τυχαία το θέµα. Τυγχάνει δισέγγονος αυτού του πασά και, εποµένως, ερευνά και αυτός τις τυχόν ελληνικές ρίζες του. Ο καθηγητής αυτός σε πανεπιστήµιο της Κωνσταντινούπολης έχει συχνά, άλλωστε, υποστηρίξει ότι ο µέσος Τούρκος θα πρέπει να σκύψει περισσότερο και στην προϊσλαµική – δηλαδή τη βυζαντινή – ιστορία της Πόλης, γιατην οποία συνήθως αδιαφορεί, ανδεν την εχθρεύεται.
Θα τα πει και ο ίδιος, άλλωστε. Η εισήγησή του έχει τίτλο «Η ιστορία ενός µικρού Ελληνα που έγινε ένας ισχυρός πασάς.
Μύθος και πραγµατικότητα στη ζωή του Ιµπραήµ Εντέµ Πασά, 1818-1893». Τα γεγονότα της ενήλικης ζωής αυτού του «ισχυρού πασά» είναι αδιαµφισβήτητα. Για 40 περίπου χρόνια – στο δεύτερο µισό του 19ου αιώνα – υπήρξε εµβληµατική µορφή της οθωµανικής πολιτικής ζωής.
Εγινε µεταξύ άλλων πρέσβης στη Βιέννη και στο Βερολίνο, έγινε υπουργός Εξωτερικών, υπουργός Εσωτερικών και για έντεκα µήνες – από τον Φεβρουάριο του 1877 µέχρι τον Ιανουάριο του 1878 – Μεγάλος Βεζίρης. Ξέρουµε καλά, επίσης, τα της εκπαίδευσής του. Οταν ήταν µικρός, αγοράστηκε από τον Χούσρεβ Πασά, µετέπειτα Μεγάλο Βεζίρη, ο οποίος φρόντισε για την εκπαίδευσή του. Μόλις µεγάλωσε λίγο, ήταν από τους πρώτους νέους Οθωµανούς – µαζί µε άλλα τέσσερα αγόρια, ενδεχοµένως κιρκασιανής καταγωγής – που εστάλησαν για σπουδές στη ∆ύση, και συγκεκριµένα στο Παρίσι. Λέγεται ότι εκεί υπήρξε συµµαθητής του Παστέρ, ενώ τελείωσε την περίφηµη Ecole des Mines και βγήκε µηχανικός. Οταν πέθανε, άφησε πίσω του τη φήµη ενός ευυπόληπτου πολιτικού, µε ακηλίδωτη εντιµότητα. Ενός επίσης έξυπνου πατριώτη, κάπως οξύθυµου αλλά καλών προθέσεων. Και σύµφωνα µε τον Εντέµ Ελντέµ, µιας προσωπικότητας έξω από τα συνήθη, στα όρια του εκκεντρικού.
Τα πιο δύσκολα κοµµάτια του παζλ της ζωής του είναι, βέβαια, τα πρώτα. Ο µύθος κυκλοφορεί µε δύο εκδοχές: η µία λέει ότι ήταν Κιρκάσιος – αλλιώς, Τσερκέζος. Η δεύτερη, ότι ήταν Ελληνας, από έλληνες χριστιανούς γονείς, γεννήθηκε στη Χίο και πουλήθηκε σκλάβος σε ηλικία δύο-τριών χρονών, αµέσως µετά τη σφαγή στο νησί, το 1822. Αυτή είναι και η πιθανότερη εκδοχή, λέει ο Εντέµ Ελντέµ. Είναι άλλωστε και η εκδοχή που έχει επικρατήσει, αλλά ο τούρκος ιστορικός έψαξε τις πηγές αναλυτικά και επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. Θα εξηγήσει, µάλιστα, στην εισήγησή του γιατί επικράτησε µια σχετική θολούρα στις πηγές γύρω από την καταγωγή του.
Κάποιοι µάλιστα αναφέρουν ότι είχε συγγενή παπά στη Χίο – που κατ’ άλλους ήταν αδελφός του και κατ’ άλλους θείος του –, επίσης κάποιος λέει ότι το σόι του είχε το επίθετο Σκαραµαγκάς – αυτά όµως, λέει ο τούρκος ιστορικός, είναι αµφίβολης ακρίβειας. Ο ίδιος ο πασάς δεν άφησε γραπτά τεκµήρια, καθώς δεν ήταν µάλλον πολύ καλό για την καριέρα του να επιµένει στην ελληνική καταγωγή του. ∆εν έγινε όµως το ίδιο µετον έναν γιο του. Ο Οσµάν Χαµντί Μπέη είναι ακόµα πιο γνωστός στην Τουρκία από τον πασά. Ο Οσµάν έγινε πασίγνωστος αρχαιολόγος και ζωγράφος, ιδρυτής του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κωνσταντινούπολης και της Ακαδηµίας Καλών Τεχνών.
Με γαλλική παιδεία και αυτός, υπήρξε ταυτόχρονα ο µεγαλύτερος προστάτης των προϊσλαµικών – δηλαδή βυζαντινών και αρχαιοελληνικών – µνηµείων. Ισως ούτε αυτό είναι τυχαίο. Αλλωστε στον ευρωπαϊκό χώρο, όπου συχνά εκινείτο, η όποια ελληνική καταγωγή δεν του ήταν βάρος. Εξ ουκαι συνέβαλε τα µάλα στο χτίσιµο του πατρικού µύθου. Κάτι που δεν έγινε µε τον αδελφό του.Οταν πέθανε ο Οσµάν, το 1910, στη θέση του διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου τον διαδέχθηκε ο αδελφός του, που ήταν κατά 20 χρόνια νεώτερος.
Ο Χαλίλ Εντέµ Ελντέµ, όπως λεγόταν ο νεώτερος αδελφός, ζούσε σε µια πιο άγρια και εθνικιστική εποχή, την εποχή των Νεοτούρκων, οπότε µάλλον θέλησε να θολώσει ξανά τα της ελληνικής καταγωγής του πατέρα του.
Του Μανώλη Πιµπλή ΤΑ ΝΕΑ