Πέμπτη 10 Ιουλίου 2014

Το παγωτό στην Αθήνα! Από τα χρόνια του παγωτατζή στο πρώτο τυποποιημένο! Τα μαγαζιά, οι γεύσεις, οι αναμνήσεις... (Pics)

Μια «τραυματική» πλην χιουμοριστική ιστορία, έντονες δόσεις νοσταλγίας που... κληροδότησαν ντοκουμέντα μιας άλλης εποχής, οι εικόνες και οι λέξεις, το πρώτο τυποποιημένο παγωτό και στέκια που άφησαν και εξακολουθούν να γράφουν ιστορία, όλα συνωμοτούν ευλαβικά σε ένα πάθος αθεράπευτο. Και το όνομα αυτού; ΠΑΓΩΤΟ!


Είναι κάτι μεσημέρια που μια ανίατη εξάρτηση ξυπνά μέσα σου για τα καλά και λες «να 'χαμε ένα παγωτό...». Και μη μου πείτε ότι δίνετε σημασία μονάχα στη γεύση του; Όπως και να το κάνεις, είναι και οι αναμνήσεις που ξυπνά μέσα σου η σκανδαλιστική δροσιά του. Από τα χρόνια της... πιτσιρικαρίας στα παρκάκια της γειτονιάς μετά το σχολείο, η ανεμελιά και το παγωτό χωνάκι που στάζει στο χέρι θα μείνουν για πάντα ανεξίτηλα στη μνήμη σου, όπως το πρώτο φιλί. Το απόλυτο must του καλοκαιριού, το παγωτό, είναι αναμφίβολα η πρώτη επένδυση της ζωής μας, τότε που παίρναμε τo χαρτζιλίκι των παππούδων και πεταγόμασταν ανυπόμονα στο πλησιέστερο περίπτερο για... ανασκαφή στους παγωτοκαταψύκτες!
Στα χρόνια του παγωτατζή...
«Ο παγωτατζής...», «Στο ξυλάκι το ‘χω», «Πάρτε γιάτσο σαν το χιόνι που το τρώνε οι βαρόνοι», «Μια πεντάρα το χωνάκι κρύο σαν το πεπονάκι» φώναζε η ασπροφορεμένη φιγούρα του καλοκαιριού με την ποδιά και το καπελάκι, ο παγωτατζής. Τι κι αν σήμερα όλα αυτά αποτελούν στιγμιότυπα από ασπρόμαυρες ελληνικές ταινίες ή αναλαμπές στη μνήμη των μεγαλυτέρων, το πόσα πιτσιρίκια σκίρτησαν στο άκουσμα αυτών των διαλαλήσεων δεν λέγεται... Και στο άκουσμα της φωνής του ή του κουδουνίσματος που ηχούσε από το καρότσι του πριν από την έλευση του καλοκαιριού, ξεπετάγονταν από τα σπίτια, τις ολάνθιστες αυλές, τους δρόμους, τα πανηγύρια και τα παζάρια, τους κινηματογράφους, τις παραλίες και όπου αλλού και συνωστίζονταν με τα λεφτά στο χέρι γύρω από το τρίτροχο και μεταγενέστερα μηχανοκίνητο καροτσάκι με το σκέπαστρο, για να πάρουν το «γιάτσο» τους, όπως ονόμαζαν το παγωτό. Αυτό το τροχήλατο καρότσι έμοιαζε με την πιο γλυκιά ανακούφιση μέσα στην αφόρητη ζέστη του καλοκαιριού και για τους μικρούς και για τους μεγάλους.
Όσο για το τι έκρυβε μέσα του και πώς διατηρούνταν δροσερό; Μέσα στον ξύλινο κάδο ο παγωτατζής σύμφωνα με τις δικές του μυστικές αναλογίες έριχνε το φρέσκο γάλα, το οποίο το αναμείγνυε με μαστοριά μαζί με αυγά, ζάχαρη, βανίλια ή κακάο, σαλέπι κ.ά. και έβραζε εκεί μέσα το μείγμα ανακατεύοντας για να πήξει. Ύστερα το άδειαζε σε έναν μεταλλικό κάδο που υπήρχε μέσα στο ξύλινο βαρέλι. Για να παγώσει το παγωτό έβαζαν τα πρώτα χρόνια χιόνι και μεταγενέστερα κομμάτια πάγου μαζί με αλάτι ανάμεσα στο κενό που χώριζε το ξύλινο βαρέλι και τον μεταλλικό κάδο. Και επειδή τώρα ευλόγως θα αναρωτηθείτε το χιόνι από πού το έφερναν, η απάντηση είναι από την Πάρνηθα και μάλιστα σε αυτό εξειδικεύονταν κάτοικοι του Μενιδίου που φημίζονταν για το εμπόριό του μέχρι να έρθει ο πάγος, γύρω στο 1891. Όσο για το επάγγελμα του παγωτατζή, ήταν εποχικό καθώς οι περισσότεροι ήταν αυτοί που το χειμώνα πουλούσαν στους δρόμους ψητά κάστανα.
Το πρώτο παγωτό των Αθηναίων άφησε πικρή γεύση!
Αν όμως θέλουμε ένα έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την ακαταμάχητη απόλαυση του καλοκαιρού... ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Σύμφωνα με ιστορικές αναφορές το πρώτο παγωτό στην Αθήνα έκανε την εμφάνισή του μόλις το 1835 και ήταν μια εμπειρία που μόνο γλυκιά γεύση δεν άφησε στους ουρανίσκους της αριστοκρατίας που το γεύτηκε. Συγκεκριμένα, επί Όθωνα, η σύζυγος του Βαυαρού Αντιβασιλέα, Ιωσήφ Λουδοβίκου Κόμη του Άρμανσπεργκ, επρόκειτο να παραθέσει μια δεξίωση στην αριστοκρατία της εποχής. Τότε ένας φίλος της ζαχαροπλάστης, ονόματι Κάλβος, γεμάτος φιλοδοξία και θέλοντας να διαφημίσει τη ζαχαροπλαστική τέχνη του πρότεινε στην κόμισσα να φτιάξει παγωτά για τους προσκεκλημένους της.
Η ίδια, ούσα γενναιόδωρη και θετική απέναντι σε κάτι τόσο πρωτοποριακό, απάντησε καταφατικά. Έτσι, στην οικία του πρωθυπουργικού ζεύγους στην αρχή της οδού Πειραιώς, που σήμερα στεγάζεται το Μέγαρο Βλαχούτση, οι καλεσμένοι έφαγαν μετά χαράς τα εντυπωσιακά παγωτά τα οποία περιείχαν χημικά χρώματα! Δεν πέρασε πολλή ώρα μέχρι να επικρατήσει ο πανζουρλισμός εξαιτίας των στομαχικών διαταραχών που προκάλεσε η ομαδική δηλητηρίαση των καλεσμένων και ο Κάλβος δεν ήξερε πού να κρυφτεί!
Η καθιέρωση του παγωτού στην ελληνική ζαχαροπλαστική
Χάρη στον ζαχαροπλάστη Καρδαμάνη, περί το 1841 και το καφενείο που διατηρούσε μεταξύ των οδών Αιόλου και Αγίου Μάρκου «σώθηκε» η χαμένη τιμή του παγωτού, καθώς ήταν ο πρώτος που έφτιαχνε και πουλούσε παγωτό στην Αθήνα. Ωστόσο στη διάδοσή του συνέβαλλαν μετά τη δεκαετία του ‘50 και πολλοί Επτανήσιοι που είχαν μάθει την ιταλική τέχνη του παγωτού στα πάτρια εδάφη τους και έφεραν τις γνώσεις τους στην Αθήνα, με αποτέλεσμα στην ανατολή του 20ού αιώνα το παγωτό να κάνει πλέον θραύση στα γαλακτοπωλεία και τα ζαχαροπλαστεία και η καθιέρωση της απόλυτης καλοκαιρινής απόλαυσης στην ελληνική ζαχαροπλαστική να είναι πλέον γεγονός.
Τα πρώτα τυποποιημένα παγωτά
Όταν αναφερόμαστε στην ιστορία του ελληνικού παγωτού δεν μπορούμε να μην κάνουμε μια μεγάλη στάση στην ΕΒΓΑ, το πρώτο εργοστάσιο που παρασκεύασε τυποποιημένο παγωτό στην Ελλάδα το 1936, και έγινε διάσημο μέσα από την ευρεσιτεχνία του παγωτού ξυλάκι. Επίσης, εξαιρετικά δημοφιλή παγωτά ΕΒΓΑ ήταν και το παγωτό σε κυπελάκι και το χωνάκι με σοκολάτα και αμύγδαλο. Μάλιστα οι παγωτατζήδες που έβγαιναν με το τροχήλατο καροτσάκι της ΕΒΓΑ ονομάζονταν και «εβγατζήδες». Αφήστε που και τα ψιλικατζίδικα είχαν ταυτιστεί με την ονομασία ΕΒΓΑ. Εκτός από την ΕΒΓΑ, αργότερα και άλλες βιομηχανίες εξειδικεύτηκαν στο τυποποιημένο παγωτό όπως η περίφημη ΑΣΤΥ. Από φωτογραφικό υλικό της εποχής εκείνης διακρίνουμε πολλές επωνυμίες παγωτού όπως «ΚΡΟΝΟΣ», «ΟΛΥΜΠΟΣ», «ΤΑΫΓΕΤΟΣ», «ΑΣΣΟΣ», «ΒΟΡΕΙΟΣ ΠΟΛΟΣ», «ΚΡΙ ΚΡΙ» που πουλούσαν στους δρόμους παγωτά κρέμα και κασάτα.
Γεύσεις από τα παλιά...
Στα περίφημα στέκια της εποχής εκείνης οι παραγγελίες παγωτών καθ' όλη τη διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου ήταν πραγματικά αλλεπάλληλες. Οι δημοφιλέστερες γεύσεις ήταν η κρέμα, η σοκολάτα, η μους ντε νταμ και βέβαια το δοξασμένο πολίτικο καϊμάκι με την ασύγκριτη μαστιχάτη υφή που την τέχνη του την κατείχαν απόλυτα μόνο οι Κωνσταντινουπολίτες που άνοιξαν τα ζαχαροπλαστεία τους στην Αθήνα.
ΚΑΝΑΚΗΣ
Ταυτισμένος με τις πολίτικες συνταγές του ο Κανάκης στη Νέα Φιλαδέλφεια φημίζεται όσο λίγοι για το παγωτό του. Το καϊμάκι βέβαια λόγω καταγωγής έχει την τιμητική του και ύστερα τη σκυτάλη της δροσερής απόλαυσης παίρνει το παγωτό κρέμα με γλυκό κουταλιού καθώς επίσης και η γεύση σοκολάτα. (Δεκελείας 80, Ν. Φιλαδέλφεια, τηλ. 210 2510636)
ΣΤΑΝΗ
Τι να πεις για την ιστορία της Στάνης! Από το 1931 εκεί στην Ομόνοια διπλωμάτες, ηθοποιοί, μεγάλες προσωπικότητες και απλός κόσμος συνέρρεε για τα γαλακτοκομικά της προϊόντα. Όλα παραμένουν ίδια. Οι ιδιοκτήτες, η τοποθεσία, η ποιότητα, η καλή φήμη, οι πελάτες και βέβαια το απίθανο παγωτό καϊμάκι με σαλέπι από την Πίνδο και φρέσκο πρόβειο γάλα που ο κύριος Καραγεώργος προμηθεύεται εδώ και χρόνια από τον παραγωγό του στα Μεσόγεια. Εξίσου ονειρεμένο και το παρφέ κρέμα που εμπλουτίζεται με καβουρντισμένο αμύγδαλο. (Μ. Κοτοπούλη 10, Ομόνοια, τηλ. 210 5233637)
ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ
Και αυτοκίνητα να μην υπήρχαν θα φρόντιζα να έρθω ποδαράτο ως την Ηλιούπολη για να γευτώ το παγωτό βανίλια και καϊμάκι. Όλα τα νότια προάστια και όχι μόνο έρχονται από πάππου προς πάππου να δοκιμάσει εκείνα τα αναλλοίωτα με άλφα κεφαλαίο και χρυσό... σε γεύση γιαούρτια. Όμως ο υιός Γιάννης Μπακογιάννης αξιοποίησε τις γνώσεις που του μεταλαμπάδευσαν ο παππούς και οι γονείς του και το φρέσκο γάλα που προμηθεύεται από δύο τσοπάνηδες στα Μέγαρα και στο Μεγάλο Πεύκο και φτιάχνει αριστουργηματικά παγωτά. Η μαστιχάτη υφή και η υπόξινη γεύση υποδηλώνουν την άριστη ποιότητα του πρόβειου γάλακτος και η διακριτική γλυκύτητα σέβεται απόλυτα την ανάγκη σου να γευτείς παγωτό που δροσίζει αλλά δεν λιγώνει. Περίτρανη απόδειξη της φρεσκάδας του γάλακτος είναι ότι ο Μπακογιάννης κλείνει το μαγαζί του τέλη Ιουνίου γιατί απλούστατα μέχρι τότε υπάρχει πρόβειο γάλα. (Χρυσοστόμου Σμύρνης 15, Πλ. Κανάρια, Ηλιούπολη, τηλ. 210 9736971)
ΧΑΡΑ
Αν γειτνιάζεις ή ο δρόμος σου σε φέρει στη μονίμως «ξενύχτισσα» Πατησίων είναι σχεδόν ιεροσυλία να μην τέρψεις το στόμα σου με μια μπάλα έστω από το ξακουστό εκμέκ παγωτό της Χαράς και να παραδώσεις και την τελευταία σου αντίσταση για να απολαύσεις όχι μόνο τη σιροπιαστή και ανατολίτικη γεύση του αλλά και την ιεροτελεστία του σερβιρίσματός του. Από τη Μικρά Ασία η γιαγιά Αριστέα -εγκέφαλος του ζαχαροπλαστείου- έφερε τις μυστικές συνταγές της μετά την Καταστροφή το 1922 και από το 1969 γράφει ιστορία. Η επόμενη πρόκληση στη Χαρά λέγεται παγωτό «Σικάγο» που υμνεί τη σοκολάτα και σερβίρεται σε κλασικό μεταλλικό μπολάκι, ενώ σκεπάζεται με ένα πέπλο σαντιγί, η οποία περιχύνεται με πλούσιο σοκολατένιο σιρόπι και καβουρντισμένο κριτσανιστό αμύγδαλο και γαρνίρεται με μπισκοτάκι. Τότε είναι που φλερτάρεις επικίνδυνα με την ιδέα να κάνεις τις διακοπές σου στην Αθήνα... Με ένα πακέτο καϊμάκι από βουβαλίσιο γάλα, γεύση σπάνια στην Αθήνα, φεύγω περιχαρής για το σπίτι μου. (Πατησίων 339, Άνω Πατήσια, τηλ. 210 2287266)
ΧΑΡΑ: Στην Πατησίων θα βρεις το καλύτερο παγωτό της πόλης!
ΠΕΛΙΤ
Ακόμα ένας σταθμός στο κεφάλαιο του καλού παγωτού είναι το ζαχαροπλαστείο Πελίτ. Πολίτες γέννημα θρέμμα οι ιδιοκτήτες, εκεί θα πας χωρίς δεύτερη σκέψη για το θεσπέσιο εκμέκ του και το παγωτό καφέ που θα εκπληρώσει την ανάγκη σου για παγωτό και καφέ, δύο σε ένα... και όταν δεις εκεί στην ουρά που θα περιμένεις κυρίες μιας άλλης εποχής θα συνειδητοποιήσεις ότι κάποιες αξίες μένουν πάντα σταθερές... (Σπάρτης & Λευκορωσίας 1, Πλ. Αμερικής, τηλ.210 8659914 )
ΡΑΒΑΝΗΣ
Οι κάτοικοι της Ηλιούπολης έχουν να περηφανεύονται για το δικό τους παγωτό. Και όταν λένε δικό τους εννοούν το παγωτό του Ραβάνη που από το 1952 φτιάχνεται με ντόπιο πρόβειο γάλα στον Αθανάσιο Διάκο, στη Μουσουνίτσα Φωκίδας και φτάνει μέχρι το κατάστημά του στην Ηλιούπολη για να τους δροσίζει με το κλασικό του καϊμάκι, καθώς επίσης και το πιο μοντέρνο παγωτό κανταΐφι που τα νήματά του μπλέκονται στο κουτάλι σου και χάνονται στη μπουκιά σου σκορπίζοντας μια κρεμο-σιροπιαστή αίσθηση. (Αλ. Παναγούλη 4, Αγ. Μαρίνα Ηλιούπολης, τηλ. 210 9756219)
ΤΟΥΛΑ
Στην Αθήνα γεύσεις σαν αυτές δεν τις αφήνεις να περάσουν απαρατήρητες από τον ουρανίσκο σου. Μη φοβάστε. Το διάσημο «παγωτό μουστάρδα» του ζαχαροπλαστείου Τούλα που φτιάχνει από το 1967, δεν έχει μουστάρδα. Έτσι την πάτησα κι εγώ μέχρι να μάθω ότι λέγεται έτσι γιατί το χρώμα του παραπέμπει στη μουστάρδα. Στην πραγματικότητα είναι ένα απίθανο παρασκεύασμα με κρέμα που φτιάχνεται με πρόβειο γάλα, θυμαρίσιο μέλι, καραμέλα και αμύγδαλα. (Ευτυχίδου 41, Παγκράτι, τηλ. 210 7218255)
ΠΑΥΛΙΔΗΣ
Από το 1946 με γνώμονα τις μικρασιατικές συνταγές της οικογένειας Παυλίδη, το εν λόγω ζαχαροπλαστείο ευτυχώς συνεχίζει να διατηρεί αναλλοίωτη την ποιότητά του. Εδώ είχα την τύχη να δω τον κύριο Παυλίδη επί το έργον την ώρα που έφτιαχνε ένα θεσπέσιο παγωτό φράουλα σε μια μηχανή που έφερε από την Ιταλία το 1960. Πάντως το καλύτερο παγωτό φιστίκι της Αθήνας σίγουρα «κατοικεί» εδώ! Εξίσου φίνα και η βανίλια και το παγωτού καϊμάκι σε δύο γευστικές εκδοχές, με πικραμύγδαλο και μαστίχα. Αμφότερα σε κατακτούν με τη μαστιχάτη αίσθηση, την ισορροπημένη γλύκα και το διακριτικό άρωμα του πικραμυγδάλου και της μαστίχας που «ψεκάζει» τη γλώσσα σου. (Κατεχάκη 59, Ν. Ψυχικό, τηλ. 210 6911912)
ΔΕΛΗΟΛΑΝΗΣ
Ποιος δεν έχει κάνει στάση ύστερα από ένα κεφάτο ξενύχτι για ένα παγωτό στου Δεληολάνη; Από τα πιο γνωστά ζαχαροπλαστεία που από το 1954 που ο Πολίτης παππούς Δεληολάνης άνοιξε το πρώτο του κατάστημα στο Παγκράτι, μέχρι σήμερα στο δημοφιλές κατάστημα-πέρασμα της Λεωφόρου Συγγρού ο Δεληολάνης έχει φανατικό κοινό. Γεύσεις παλιές κι αγαπημένες είναι αναμφισβήτητα το καϊμάκι με σαλέπι από την Πίνδο, το παγωτό τσουρέκι, το παγωτό «αρμενοβίλ» , το ρετρό «αυτοκίνητο του παππού» με βάση εκμέκ και από πάνω παγωτό κρέμα, σοκολάτα, φυστίκι, παρφέ κρέμα, παρφέ σοκολάτα ή όποια γεύση λαχταρά ο πελάτης γαρνιρισμένα με σαντιγί ή μπεζέδες, σιρόπι σοκολάτα, γλώσσες παγωτού και κερασάκια. (Λεωφ. Συγγρού 100, τηλ. 210 8983000)