Ο λοιμός που ενέσκηψε στην αρχαία Αθήνα κατά την πρώτη φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 πΧ) -γεγονότα που εξιστορεί ο Θουκυδίδης στην “Ιστορία” του- σηματοδότησε τη λήξη του Χρυσού Αιώνα
του Περικλή και προκάλεσε το θάνατο του ενός τρίτου του πληθυσμού της
πάλαι ποτέ κραταιάς πόλης και μαζί αυτόν του προστάτη του αθηναϊκού
δήμου.
Μια νέα μελέτη που υπογράφει ο Πάουελ Καζαντζιάν,
καθηγητής ιστορίας και λοιμωδών νοσημάτων του αμερικανικού Πανεπιστημίου
του Μίσιγκαν, υποστηρίζει ότι ο λοιμός της Αθήνας δεν ήταν τίποτε άλλο
από την πρώτη καταγεγραμμένη πανδημία του ιού Έμπολα, που πλήττει τους πληθυσμούς της ανατολικής Αφρικής.
Η εκτίμηση βασίζεται τόσο στη συμπτωματολογία, όπως
την παρουσιάζει ο Θουκυδίδης, δηλαδή υψηλός πυρετός, συνεχείς εμετοί,
πονοκέφαλοι, εξάντληση, πόνοι στο στομάχι, διάρροια, αιμορραγία από το
στόμα, αφυδάτωση κ.ά., στον μεγάλο αριθμό θανάτων μεταξύ των αρρώστων σε σύντομο χρονικό διάστημα από την εκδήλωση των συμπτωμάτων, μετά από επτά έως εννέα μέρες, καθώς και στην προέλευση
της άγνωστης νόσου από μια περιοχή νότια της Αιγύπτου. Ο Θουκυδίδης
κατονομάζει την περιοχή προέλευσης της νόσου ως «Αιθιοπία», όρος που οι
αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν για να αναφερθούν γενικότερα στην
υποσαχάρια Αφρική.
«Ασθένειες όπως ο Έμπολα, που συνήθως κατατάσσουμε στην κατηγορία των
νέων ή αναδυόμενων ασθενειών, στην πραγματικότητα μπορεί να είναι πολύ
παλαιότερες από ό,τι συνειδητοποιούμε» δήλωσε ο Καζαντζιάν. Ο ίδιος
εκτιμά τον ιό μετέδωσαν στην Αθήνα Αφρικανοί που είχαν έλθει στην πόλη ως δούλοι με πλοία και κατέβηκαν στον Πειραιά.
Επισημαίνει δε ότι όπως και στις πρόσφατες επιδημίες του Έμπολα στην
Ανατολική Αφρική, τα πρώτα θύματα του ιού ήταν γιατροί που φρόντιζαν
ασθενείς χωρίς προφυλάξεις.
Οι περισσότεροι επιστήμονες θεωρούν ότι το πρώτο ξέσπασμα του Έμπολα συνέβη το 1976 στη Δημοκρατία του Κογκό (πρώην Ζαΐρ). Όμως επίσης δέχονται ότι ο ιός Έμπολα είναι πανάρχαιος και δεν αποκλείουν ότι μόλυνε ζώα ακόμη και πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια, πολύ πριν πλήξει και τους ανθρώπους.
—Οι θεωρίες για το λοιμό της Αθήνας
Κατά καιρούς, έχουν προταθεί διάφορες νόσοι ως αιτία για τον πενταετή λοιμό της αρχαίας Αθήνας, γνωστό και ως «σύνδρομο του Θουκυδίδη», που άρχισε το 430 π.Χ.: ο τύφος, η ευλογιά, η ιλαρά, ο άνθρακας, η βουβωνική πανώλη (πανούκλα) είναι μερικές από αυτές.
Ωστόσο, ο αμερικανός επιστήμονας υποστηρίζει ότι τα συμπτώματα του
Έμπολα ταιριάζουν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη με τις περιγραφές του
Θουκυδίδη.
Δεν λείπουν βέβαια και οι σκεπτικιστές, σαν τον
Ουίλιαμ Σάφνερ, καθηγητή προληπτικής ιατρικής και λοιμωδών νοσημάτων του
Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Βάντερμπιλτ του Τενεσί, που δήλωσε
ότι «μάλλον ποτέ δεν θα μάθουμε τι προκάλεσε την αθηναϊκή επιδημία.
Θεωρώ κάπως τραβηγμένο όμως ότι ο λοιμός της Αθήνας οφειλόταν στον
Έμπολα, αν και είναι ευχάριστο ότι νέοι άνθρωποι ασχολούνται με το
ζήτημα και κάνουν εικασίες».
Σε κάθε περίπτωση, ο Καζαντζιάν επεσήμανε πως οι παρατηρήσεις του
Θουκυδίδη, ο οποίος είχε επίσης νοσήσει, αλλά επέζησε, αποτελούν μαθήματα
για τον σύγχρονο κόσμο. Ο έλληνας ιστορικός παρατήρησε ότι ο φόβος των
Αθηναίων επιδείνωσε το πρόβλημα, καθώς οι άνθρωποι συχνά συνωστίζονταν
σε συγκεκριμένους χώρους στην προσπάθειά τους να αποφύγουν τους ασθενείς
με συνέπεια η νόσος να εξαπλώνεται πιο εύκολα.
Κάτι ανάλογο, σύμφωνα με τον Αμερικανό ερευνητή, παρατηρείται και
στην εποχή μας, εμποδίζοντας έτσι τις προσπάθειες ελέγχου του Έμπολα
στην Αφρική.
Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό “Clinical Infectious Diseases“.
